Głos Polskiego Stowarzyszenia Prointegracyjnego – Europa w debacie o przyszłości Unii Europejskiej

Polskie Stowarzyszenie Prointegracyjne – Europa, od 2002 roku wspierające aktywne zaangażowanie Polski w projekt europejski, zwraca uwagę na następujące kwestie, których uwzględnienie w myśleniu o przyszłym kształcie Unii przyniosłoby korzyści jej, tworzącym ją państwom i społeczeństwom, oraz wszystkim obywatelom:

Integracja strefy euro

Rozumiemy i w pełni akceptujemy chęć państw, które przyjęły wspólną europejską walutę, do zacieśniania powiązań w ramach strefy euro. Jeśli ten plan się powiedzie, da potężny bodziec całemu procesowi integracyjnemu, z którego skorzystają także społeczeństwa na razie pozostające poza tym kręgiem. Nową jakością byłyby wspólne rozwiązania w obszarach kluczowych dla funkcjonowania strefy euro (a przy tym wrażliwych społecznie): polityk zatrudnienia, stosunków pracy, systemów zabezpieczenia społecznego, polityki socjalnej, harmonizacja i konsolidacja baz podatkowych - choć dla zapewnienia długookresowej stabilności budżetowej niekoniecznie od razu musi powstać unia fiskalna. 

Budowa Unii Gospodarczej i Walutowej o jednolitej strukturze gospodarczej i instytucjonalnej powinna zostać ukończona. Gospodarka każdego kraju musi mieć cechy strukturalne dające jej możliwość pomyślnego rozwoju w ramach wspólnego organizmu. Korzystne byłoby przejście w ramach procesu konwergencji od systemu zasad i wytycznych do dalszego dzielenia się suwerennością w ramach wspólnych instytucji. Będzie to m.in. wymagać akceptowania w coraz większym stopniu wspólnego podejmowania decyzji w sprawie poszczególnych elementów krajowych budżetów i polityk gospodarczych. Konieczne jest  utworzenie unii bankowej oraz unii rynków kapitałowych. Nieuchronne jest powstanie wspólnych instytucji politycznych.

Są jednak państwa, które szybko do strefy euro nie wejdą – w tym Polska. Ich interesy także muszą spotkać się ze zrozumieniem w toczącym się procesie. Z jednej strony, drzwi dla nich powinny pozostać otwarte na zasadzie dobrowolności, tak jak zostało to zapisane na przykład w Traktacie o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w Unii Gospodarczej i Walutowej z 2012 r. Z drugiej strony, po zaistnieniu warunków dołączenia do grona państw posługujących się wspólną walutą, powinno to przebiec szybko i bez zakłóceń. Kryteria stabilności cen, fiskalne i odnoszące się do stóp procentowych muszą zostać bezwzględnie spełnione, jednak warto rozważyć ocenę stabilności kursu walutowego na podstawie praktyki ex post, a nie tylko na podstawie formalnego uczestnictwa w europejskim mechanizmie kursowym lub stosowania reżimu izby walutowej (currency board).

Ochrona europejskich wartości i praw człowieka, przeciwstawienie się populizmowi

UE jest wspólnotą demokratycznych państw i społeczeństw, zbudowanych na zasadach spisanych w artykule 2 Traktatu o Unii Europejskiej oraz w Karcie Praw Podstawowych UE. Ich podważanie musi być korygowane przez całą wspólnotę. To nie tylko prawo, ale wręcz obowiązek instytucji Unii oraz pozostałych państw członkowskich. To także działanie w interesie obywateli kraju, którego władze naruszają standardy demokratyczne.

Unia musi zwiększyć swoją zdolność do skutecznego reagowania w takich przypadkach. Została wyposażona w odpowiednie mechanizmy i procedury, potrzebne jednak jest obudowanie ich praktyką, gwarantującą m.in. ich szybsze i skuteczne uruchomienie. Powinno to prowadzić do przywrócenia przestrzegania norm i reguł demokracji i państwa prawa, tak jak są one definiowane przez prawo UE, orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE, decyzje organów Unii i praktykę demokratycznych rządów, a także przez Radę Europy, Europejską Komisję na rzecz Demokracji przez Prawo (Wenecką) i inne uznane organizacje. Celem podejmowanych środków nie może naturalnie być pozbawianie społeczeństw możliwości korzystania z członkostwa w Unii, także jeśli chodzi o dostęp do funduszy UE – ważne, aby ostatecznie trafiały one do beneficjentów, tj. samorządów lokalnych i regionalnych, przedsiębiorstw, organizacji pozarządowych, uczelni, twórców kultury czy aktywnych obywateli. Także w imię większej efektywności  funduszy, UE powinna korygować nadmierne ciągoty etatystyczne i centralistyczne w państwach członkowskich.

Społeczeństwa dobrobytu, Unia socjalna

Za obszar wymagający szczególnej ochrony ze strony Unii i państw członkowskich uznajemy europejski model społeczny – z charakterystycznym wysokim poziomem usług publicznych (opieka zdrowotna, zabezpieczenie emerytalne i rentowe, edukacja, polityka socjalna), państwem jako skutecznym regulatorem, prowadzącym aktywną politykę na rzecz zatrudnienia, z ważną rolą dialogu społecznego, wpływem związków zawodowych, ustalaniem spraw pracowniczych na drodze układów zbiorowych. Rozwiązania te dają gwarancję bezpieczeństwa socjalnego i wysokiego komfortu życia, sprzyjają niwelowaniu nierówności i zapobiegają wykluczeniu. To przywileje naturalnie przynależne, zdobycz cywilizacyjna.

Powyższe cele można realizować wyłącznie w warunkach rozwijającej się gospodarki i możliwie wysokiego tempa wzrostu. Jeśli Europa chce zachować swe standardy i jednocześnie utrzymać swoją pozycję w gospodarce światowej – przy coraz mocniejszej presji  ze strony gospodarek nieobciążonych dodatkowymi kosztami socjalnymi, musi zwiększyć poziom innowacyjności gospodarki europejskiej, jeszcze mocniej postawić na nowoczesne technologie i procesy wytwórcze (robotyzację, automatyzację, komputeryzację, sztuczną inteligencję, rozwiązania z zakresu organizacji biznesu, logistyki etc.). Konieczne jest nowoczesne podejście do edukacji, upowszechnienie wiedzy, kompetencji i umiejętności niezbędnych w XXI wieku oraz zagwarantowanie dostępu do katalogu nowych usług istotnych, np. cyfrowych. Zbudowanie gospodarki opartej na wiedzy będzie też najlepszym sposobem zapewnienia Europie stabilnych źródeł wzrostu, rekompensujących deficyt siły roboczej wynikający z tendencji demograficznych. Z czasem może nastąpić przeniesienie części regulacji w sferze stosunków pracy i spraw społecznych z poziomu państw na poziom Unii. Jednocześnie trzeba liczyć się z koniecznością pewnej modernizacji europejskiego modelu społecznego, jego liberalizacji.

Wnioski z kryzysu uchodźczego

Mimo, że UE posiada zaawansowany system ochrony azylowej (do acquis communautaire wprowadzane są kolejne rozwiązania z obszaru prawa azylowego, np. tzw. wniosek dubliński, system porównywania odcisków palców, jednolity status rezydentów, zasady popierania tzw. zjednoczonej rodziny, pojedyncze zezwolenia dla obywateli państw trzecich na pracę i pobyt na obszarze wspólnotowym,  tzw. niebieska karta dla utalentowanych obywateli państw trzecich), w czasie kryzysu uchodźczego w latach 2015-16 wspólnotowe procedury i mechanizmy okazały się zdecydowanie niewystarczające. Pilnie potrzebne jest znacznie szybsze przeprowadzanie procedur, koordynacja działań i współpraca służb imigracyjnych, większe wsparcie logistyczne i finansowe dla krajów najbardziej obciążonych oraz ich solidarne odciążenie w sytuacjach nadzwyczajnych, upowszechnienie dobrych praktyk, rozszerzenie kompetencji Europejskiego Urzędu Wsparcia w dziedzinie Azylu EASO. Wspólny europejski system azylowy powinien być doskonalony na bazie rozporządzenia Dublin III i konkretnych sytuacji zaobserwowanych przy okazji kryzysu uchodźczego, przy poszanowaniu praw osób ubiegających się o ochronę międzynarodową.

Skuteczność tych działań będzie prowadzić do wzmocnienia reżimu porozumienia z Schengen, słusznie uznawanego za jedno z największych osiągnięć integracji, ułatwiające życie obywatelom oraz obrót gospodarczy na jednolitym rynku.

Osobną kwestię stanowi polityka imigracyjna państw członkowskich, która w różnym stopniu traktowana jest jako recepta na niekorzystne tendencje demograficzne.

Bezpieczeństwo i polityka zagraniczna

W ciągu ostatnich kilku lat radykalnie pogorszyła się sytuacja bezpieczeństwa w Europie. UE powinna wykazać się większą zdolnością kształtowania ważnych dla siebie relacji międzynarodowych w swoim najbliższym otoczeniu, a także – uwzględniając jej potencjał gospodarczy i militarny - w skali globalnej. Sprawniejsza wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa UE jest dziś pożądana; w przyszłości będzie niezbędna. Cieszy inicjatywa stałej współpracy strukturalnej (PESCO), zapowiedź współpracy przemysłów obronnych. 

Ważnym krokiem było utworzenie Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej z dość szerokimi uprawnieniami. To niezbędny, nowy obszar integracji, daleko wkraczający w uprawnienia państw członkowskich. Może on okazać się furtką do dalszego zacieśniania powiązań i tworzenia nowych mechanizmów wspólnotowych, sprzyjając bezpieczeństwu granic i całego obszaru Unii Europejskiej.

Trzeba poprawić współpracę służb wywiadowczych państw UE, zagwarantować wymianę zdobywanych przez nie informacji i koordynację ich działań. Byłoby logiczne, aby zadaniu walki z terroryzmem została nadana ranga kompetencji dzielonej Unii i państw członkowskich.

Przeciwdziałanie zmianom klimatu, ochrona środowiska, polityka energetyczna

Unia Europejska słusznie jest w awangardzie zabiegów o realizację światowego porozumienia na rzecz zapobieżenia wzrostowi globalnej temperatury powyżej 2°C w porównaniu z poziomem sprzed okresu uprzemysłowienia, a także o ograniczenie technologii szkodliwych dla środowiska. Ludzkość początku XXI wieku musi wziąć odpowiedzialność za przyszły los naszej planety. Ochrona klimatu oraz służąca szerzej ochronie naszej planety gospodarka zgodna z zasadami „Circular Economy” i zrównoważonego rozwoju mają także mocny kontekst innowacyjny: zmuszają producentów do rozwijania i stosowania nowych technologii, dzięki czemu w przyszłości firmy europejskie mogą stać się globalnymi liderami biznesowymi i eksporterami myśli technicznej. Badania nad nowymi źródłami energii, nowymi bardziej energooszczędnymi materiałami, większą sprawnością urządzeń etc. będą coraz bardziej nośnikami postępu. Uważamy, że teza o szkodliwości polityki klimatycznej UE dla gospodarek o znacznym stopniu uprzemysłowienia, takiej jak np. polska, jest oparta na micie i stereotypie, nie ma podbudowy w aktualnych danych i szacunkach, jest świadectwem braku kreatywności i braku zdolności do przewidywania w polityce.

Najlepszym sposobem zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego - każdego kraju oraz całej Unii - będzie stworzenie jednolitego rynku energii w UE.

Dokończenie budowy jednolitego rynku. Nowy kształt polityk: regionalnej, spójności i rolnej

Jednolity rynek UE okazał się wielką szansą, z której potrafiły skorzystać europejskie przedsiębiorstwa, pracownicy oraz konsumenci. Budowa wspólnego rynku musi jednak zostać dokończona – konieczne jest ustalenie takich samych zasad tam, gdzie do tej pory one nie obowiązują: na rynku usług, energii, transportu, usług cyfrowych oraz w odniesieniu do rynków kapitałowych.

W nowych wieloletnich ramach finansowych po roku 2020 powinny zostać utrzymane dotychczasowe cele polityk regionalnej, spójności i Wspólnej Polityki Rolnej. Są one obiektywnie korzystne dla całej Unii, gdyż zapobiegały wystąpieniu presji ze strony obszarów słabiej rozwiniętych, które wywoływałyby negatywne skutki ekonomiczne i społeczne w państwach i regionach bogatszych. Tempo wyrównywania poziomu rozwoju i zamożności różnych części UE nie może być osłabione.

Warszawa, 11 grudnia 2017 roku